Ludzie na szczudłach. Najdziwniejsza profesja XIX wieku

Region Landes, położony na południowy zachód od Bordeaux, przez wieki był jednym z najbardziej nieprzyjaznych terenów Francji. Rozciągające się na ponad 10 tysięcy kilometrów kwadratowych wrzosowiska i bagna – podmokłe, porośnięte gęstą roślinnością, pełne grząskich torfowisk – stanowiły ogromne wyzwanie dla mieszkańców. W XVIII i XIX wieku Landes było niemal całkowicie pozbawione dróg, a przemieszczanie się pieszo oznaczało walkę z błotem, wodą i nierównościami terenu.

To właśnie te warunki sprawiły, że lokalna ludność sięgnęła po szczudła – zwane po francusku "échasses". Wysokie, drewniane konstrukcje, sięgające nawet 1,5 metra, pozwalały pasterzom i mieszkańcom wsi dosłownie unosić się nad bagnami i wrzosowiskami. Dzięki nim można było nie tylko szybciej się przemieszczać, ale także zachować suche stopy i mieć lepszy widok na rozległe pastwiska.

Szczudła z Landes były majstersztykiem prostoty i funkcjonalności. Wykonane z lekkiego drewna, najczęściej brzozy lub dębu, miały szerokie podstawy, które zapobiegały zapadaniu się w miękkim gruncie.

Każda para była dopasowana do wzrostu użytkownika, a pasterze często dorabiali do nich specjalne podpórki, tworząc rodzaj trójnożnego stołka. Pozwalało to nie tylko chodzić, ale też wygodnie siedzieć i obserwować stado przez wiele godzin.

Trening chodzenia na szczudłach zaczynał się w dzieciństwie. Dzieci z Landes już od najmłodszych lat ćwiczyły równowagę, ucząc się biegać, skakać, a nawet tańczyć na szczudłach.

Z czasem stawało się to drugą naturą – pasterze potrafili schylać się, zrywać kwiaty, a nawet podnosić przedmioty z ziemi bez zdejmowania szczudeł. Współcześni badacze podkreślają, że umiejętności te wymagały nie tylko siły, ale i niezwykłej koordynacji.

Praca pasterza w Landes była wymagająca. Stada owiec liczyły często setki sztuk, a wypas odbywał się na rozległych, nieogrodzonych terenach.

Szczudła pozwalały pasterzom mieć lepszy ogląd sytuacji – z wysokości łatwiej było dostrzec zbliżające się wilki lub rozproszone owce. W razie potrzeby pasterz mógł szybko pokonać nawet kilka kilometrów, przeskakując przez rowy i strumienie, które dla zwykłych piechurów były przeszkodą nie do pokonania.

Szczudła miały też inne zalety – pozwalały uniknąć kontaktu z wężami, insektami i wilgocią. W regionie, gdzie deszczowe dni były normą, sucha odzież i stopy były luksusem, na który mogli sobie pozwolić tylko ci, którzy chodzili ponad ziemią.

Chodzenie na szczudłach stało się nie tylko praktyką, ale i elementem tożsamości regionalnej. Pasterze szczudłowi byli bohaterami lokalnych legend, a ich zręczność budziła podziw i zazdrość sąsiadów. W XIX wieku szczudła zaczęły być wykorzystywane także podczas targów, festynów i uroczystości – organizowano wyścigi, pokazy tańca i konkursy zręcznościowe.

W 1808 roku cesarz Napoleon Bonaparte podczas wizyty w Landes był tak zafascynowany widokiem pasterzy na szczudłach, że poprosił o pokaz ich umiejętności. Według relacji miał stwierdzić, że "żołnierze na szczudłach mogliby pokonać każdą armię", podkreślając niezwykłość tej tradycji.

Pod koniec XIX wieku szczudła zaczęły stopniowo znikać z krajobrazu Landes. Decydującym czynnikiem była wielka akcja zalesiania regionu, zapoczątkowana w 1857 roku przez Napoleona III. Nowe lasy sosnowe osuszyły bagna, zmieniły mikroklimat i umożliwiły budowę dróg. Dawne wrzosowiska zamieniły się w lasy gospodarcze, a tradycyjne wypasy owiec ustąpiły miejsca nowoczesnemu leśnictwu.

Równocześnie postęp technologiczny i zmiany społeczne sprawiły, że praca pasterza przestała być opłacalna. Ostatni pasterze szczudłowi zniknęli z krajobrazu Landes na początku XX wieku. Dziś chodzenie na szczudłach przetrwało jedynie jako element lokalnych festynów i pokazów folklorystycznych.

Mimo zaniku praktyki, szczudła pozostały symbolem Landes. W wielu miejscowościach regionu organizowane są pokazy chodzenia na szczudłach, a lokalne zespoły folklorystyczne pielęgnują tę tradycję podczas świąt i festiwali. W Muzeum Landes w Mont-de-Marsan można zobaczyć oryginalne szczudła i fotografie dawnych pasterzy.

Współcześni mieszkańcy Landes z dumą opowiadają o swoich przodkach, którzy "chodzili ponad ziemią". Szczudła stały się motywem w sztuce, literaturze i turystyce – są obecne w herbach, logo i pamiątkach z regionu.