Odnowa sztuki sakralnej w centrum nowej wystawy Muzeów Watykańskich

Spotkanie dwóch światów

Wystawa ukazuje owoce niemal pięćdziesięcioletniej przyjaźni między przyszłym papieżem św. Pawłem VI, wówczas Giovannim Battistą Montinim, a francuskim filozofem Jacques’em Maritainem. Ich relacja została zainicjowana w Paryżu w 1924 roku, a pogłębiła się szczególnie po 1945 roku, kiedy Maritain objął funkcję ambasadora Francji przy Stolicy Apostolskiej. Wystawa, zlokalizowana w Wieży Borgiów, jest świadectwem wspólnej refleksji nad miejscem sztuki sakralnej w nowoczesnym świecie.

Piękno receptą 

8 grudnia 1965 roku, w dniu zakończenia Soboru Watykańskiego II, św. Paweł VI pisał wówczas do artystów, że „świat, w którym żyjemy, potrzebuje piękna, aby nie pogrążyć się w rozpaczy”. Dla niego sztuka i wiara nie mogły być sobie obojętne. Pragnął zbliżenia między Kościołem a twórcami – „prorokami piękna”, którzy bez zdrady duchowego dziedzictwa potrafiliby nadać nowy wyraz sacrum.

U podstaw: humanizm integralny

Wystawa sięga do idei humanizmu integralnego, łączącego rozum i wiarę, wolność i łaskę, piękno i prawdę. Maritain – konwertyta i neotomista – widział w sztuce narzędzie prowadzące „od widzialnego do niewidzialnego”. Odrzucał zarówno akademicki realizm, jak i bezosobową abstrakcję, podkreślając, że „prawdziwa sztuka, jak prawdziwa religia, musi wyrastać z ducha czasu”, nie rezygnując z transcendencji.

Kolekcja Maritainów 

Wystawa prezentuje nie tylko obrazy, rysunki i fotografie, ale też osobiste pamiątki – dzieła przekazywane przez zaprzyjaźnionych artystów: Chagalla, Rouaulta, Matisse’a, Severiniego czy Cocteau. Szczególne miejsce zajmuje akwarela „Zmartwychwstanie” Jeana Cocteau, wykonana po jego nawróceniu. Podarowana Maritainowi, a następnie przez niego przekazana Pawłowi VI, stała się symbolicznym „darem zwróconym”, owocem duchowej wspólnoty.

Dialog bez uprzedzeń

Kuratorka wystawy, Micol Forti, podkreśla, że „refleksja nad sztuką sakralną interesowała całe środowisko intelektualne XX wieku”. Wystawa ukazuje też kontrastujące podejścia: obok idei Maritaina obecny jest np. dominikanin Marie-Alain Couturier – zwolennik sztuki abstrakcyjnej i współpracy z twórcami spoza Kościoła.

Dziedzictwo św. Pawła VI

Barbara Jatta, dyrektor Muzeów Watykańskich, przypomina, że kolekcja sztuki nowoczesnej powstała z inicjatywy św. Pawła VI, który pragnął, by Watykan pozostał w dialogu z artystami i duchem epoki. „To ważne skrzyżowanie dialogu z artystami XX wieku, zainicjowane przez św. Pawła VI w trakcie jednego z najwybitniejszych intelektualnie pontyfikatów ubiegłego wieku” –podkreśla Barbara Jatta.